هنرستان کاردانش حضرت زینب علیها السلام

انسان امروز را اگر انسان مضطرب و نگران بخوانيم، سخني به گزاف نگفته ايم. صنعت و تكنولوژي از يك سو و دوري از معنويت از سوي ديگر روح انسانها را دچار سردرگمي و پريشاني كرده است.
البته انسانهاي مؤمن و دانا از اين قاعده مستثني هستند و آنها در سايه ياد و ذكر حضرت حق، به آرامش و آسايش رسيده اند.
در اين مقاله نويسنده سعي كرده است به بررسي نقش دين در كاهش اضطراب انسان بپردازد. مطلب را با هم از نظر مي گذرانيم:
پيچيدگي انسان
انسان در نظام آفرينش و در ميان موجودات عالم با داشتن دو دستگاه ادراكي (عقل) و تحريكي (قلب)، پيچيده ترين و درهم تنيده ترين و به لحاظ جامعيت وجودي، مدال احسن المخلوقين(1) بر سينه و تاج كرمنا (2) بر سر دارد. او داراي استعدادها و قابليت هاي فراواني است كه در صورت قرار گرفتن در مدار سجده و عبوديت و بندگي گل وجودش به كمال شكفتگي مي رسد و سعادت و نيكبختي حاصل اين حركت است «قد افلح من زكيها»(3) و اگر از مدار بندگي خدا خارج شود نتيجه و فرجام آن نااميدي، باختن و پژمردگي و دفن گل وجود در گل گناه خواهد بود «و قد خاب من دسيها»(4) و داراي خواسته ها، نيازها و كشش هايي است كه در صورت تلاش و كوشش نيازهاي خود را ارضاء خواهد كرد «ليس للانسان الا ما سعي»(5).
او با تكميل مثلث رشد، ترقي و توسعه، خواستن- دانستن- توانستن مسيرهاي سخت و نفس گير زندگي را طي مي كند ولي در اثناي حركت درمي يابد كه طي اين مرحله با همرهي خضر بايد صورت گيرد كه:
طي اين مرحله بي همرهي خضر مكن                              ظلمات است بترس از خطر گمراهي(6)
انسان داراي نيازهاي متعدد و متنوعي است، نيازهاي مادي و معنوي، فردي و اجتماعي، يكي از نيازهاي او نياز به دين است و به تعبير آلپورت (1967): گل سرسبد نيازهاي انسان دين است(7)، ريشه احساس به دين در وجود آدمي را بايد در حس پرستش كه يكي از ابعاد فطرت است جستجو كرد و تلاش دين الهي و همه پيام آوران آسماني در گذر تاريخ معطوف به پرواز دادن انسان از عالم خاك به عالم پاك مي باشد. و در واقع همه ناله ها و درد هجرانهاي انسان رسيدن به كمال مطلق و خداي مهربان است كه:
بشنو از ني چون حكايت مي كندوز جداييها شكايت مي كنداز نيستان چون مرا ببريده اندوز نفيرم مرد و زن ناليده اندسينه خواهم شرحه شرحه از فراقتا بگويم شرح درد اشتياقهر كسي كو دور ماند از اصل خويشباز جويد روزگار وصل خويش(8)
نياز به دين و معنويت
به ديگر سخن انسان گرايش و جذبه و كشش هاي دائمي به سوي معبود خويش دارد و تلاش ها، كوشش ها، زمزمه ها، طلب ها و راز و نيازهايش برخاسته از آن كشش هاست، عبادت تجلي خواست دروني بشر است و منظومه عبادات نيز شكل دادن بر آن حقيقت و تجلي فطري است. بنيامين راش پدر روانپزشكي آمريكا مي گويد: دين آنقدر براي پرورش و سلامت روح آدمي اهميت دارد كه هوا براي تنفس(9). آرنولدتوين بي مي گويد: بحراني كه اروپائيان در قرن حاضر دچار آن شده اند اساساً به فقر معنوي باز مي گردد، ولي معتقد است: تنها راه درمان اين فروپاشيدگي اخلاقي كه غرب از آن رنج مي برد بازگشت به دين است.(10)
حماسه سراي بزرگ ابوالقاسم فردوسي در اين زمينه مي گويد:
ز دانش نخستين به يزدان گراي                                                    كه اويست جان تو را رهنماي(11)
ويليام جيمز فيلسوف و روانشناس آمريكايي مي گويد: ايمان نيرويي است كه بايد براي كمك به انسان در زندگي وجود داشته باشد، فقدان ايمان زنگ خطري است كه ناتواني انسان را در برابر سختي هاي زندگي اعلام مي دارد.(12) ولي معتقد است: زندگي مذهبي به يك معنا شكستن بن بست هاست زندگي مذهبي همراه شدن (هم نوازي) با هستي است(13). و نيز مي گويد: اگر از من بپرسند وجود خداوند چگونه ممكن است در حوادث و رويدادهاي بشر تغييري را سبب شود به سادگي جواب مي دهم با اتصال بشر در موقع دعا(14).
ايشان معتقد است: انسان متدين واقعي، تسليم اضطراب نمي شود و توازن شخصيت خويش را حفظ مي كند و همواره آماده مقابله با مسايل ناخوشايندي است كه احتمالا روزگار برايش پيش مي آورد(15).
دكتر توماس هايسلوپ مي گويد: مهمترين عامل آرامش بخش كه من در طول سالهاي متمادي تجربه كرده ام و در مسايل رواني به آن پي برده ام همين نماز است(16).
دكتر الكسيس كارل مي گويد: دعا و نماز قوي ترين نيرويي است كه انسانها مي توانند ايجاد كنند(17).
دكتر پول ارنست P.E.Adolph متخصص جراحي عمومي دانشگاه پنسيلوانيا مي نويسد: مهمترين عامل شفاي انسان مريض ويتامين ها، داروها، معاينات و جراحي نيست بلكه اميد و ايمان است(18).
وايلر willer (1988) اظهار مي دارد كه: فرد مذهبي از طريق اعتقادات ديني بر مشكلات چيره مي شود(19).
قرآن كريم: انسان مؤمن و معتقد به خدا از حزن و اندوه گذشته و از ترس و نگراني و اضطراب آينده به مجمع الجزاير امن امان و صلاح و سعادت رهنمون مي شود.
(الا ان اولياءالله لاخوف عليهم و لاهم يحزنون (20).
منشأ اضطراب و افسردگي
و مثلث شناختي منفي كه در سبب شناسي اضطراب و افسردگي به صورت:
نگرش منفي نسبت به خويشتن= حقارت
نگرش منفي نسبت به تجربيات گذشته= احساس بدبيني
نگرش منفي نسبت به حوادث آينده= احساس نااميدي، رخ نشان مي دهد.
درچشم دين و در آئينه مذهب هرسه احساس مذكور رنگ مي بازد و مورد نكوهش قرارمي گيرد (21)
1- درنكوهش از احساس حقارت مي فرمايد: «ولله العزه و لرسوله و للمومنين» عزت ازآن خداوند و رسول او و مؤمنين است.(22)
2- درنكوهش احساس بدبيني مي فرمايد: «يا ايهاالذين آمنوا اجتنبوا كثيراً من الظن» اي كساني كه ايمان آورديد از بدگماني بپرهيزيد. (23)
3- درنكوهش از احساس نوميدي مي فرمايد: «و لاتيئسوا من روح الله» از رحمت خدا نااميد نشويد. (24)
و بدينسان با نفي احساس حقارت و كهتري، احساس عزت، كرامت، مهتري و اعتماد به نفس و با نفي احساس بدبيني و بدگماني، احساس واقع نگري و بلكه مثبت نگري و به جاي احساس نااميدي و يأس سكوت و ايستايي، اميد و رجاء و حركت و پويايي نصيب انسان مي شود.(25) و بقول اقبال لاهوري: ساحل افتاده گفت:
گرچه بسي زيستم، هيچ نه معلوم گشت آه كه من كيستم.           موج زخود رفته اي تيز خراميد و گفت:                     هستم اگر مي روم، گر نروم نيستم(26)
و اين همان معيار ايده آل سلامت رواني در مكتب اسلام است. امروز بشر به خاطر دوري از دين و معنويت بيش از هر زمان ديگري در اضطراب است، اضطراب يكي از آلام رواني است، اضطراب احساس ناخوشايند و مبهمي از رنج و هراس است همراه با انتظاري تلخ، اضطراب همچنين با عكس العملهاي فيزيولوژيك مانند تعريق، تپش قلب، خشكي دهان، لرز و بي قراري همراه است. تفاوت ترس و اضطراب دراين است كه ترس عاملي مشخص و عيني درحال يا آينده دارد، ولي اضطراب مبهم است. فشار رواني يا استرس هم واكنش فرد به يك رويداد و موقعيت درگذشته يا حال است يكي از عوامل بوجود آورنده اضطراب كه در موقع امتحان و كنكور ايجاد مي شود ارزيابي هاي غيرواقع گرانه است (27)

راهكار مقابله با مشكلات و سختي ها
قرآن كريم در مقابله با سختي ها و حوادث زندگي انسانها را به تلاش «ليس للانسان الا ما سعي...» (28)، صبر و شكيبايي «صبرا جميلا» (29) و استقامت و پايداري (واستقم كما امرت» (30) فرا مي خواند.
درگذر سالم از عرصه ها و مسيرهاي دشوار و انتخاب بهترين راه توكل «فاذا عزمت فتوكل علي الله ان الله يحب المتوكلين» (31) وتوسل به پيامبر(ص) و اهل بيت (ع)، «وابتغوا اليه الوسيله» (32) استفاده از توفيق، حمايت و الطاف پروردگار سفارش مي كند. ارتباط مفيدو موثر با خداوند و با خود و ديگران در چشم دين وحدت آفرين، اميدبخش، انرژي زا است. نماز و نيايش و دعا و ارتباط خالصانه با خداوند و ارتباط با منبع لايزال نيرو و قدرت «لاحول ولاقوه الابالله» نيروبخش ترين عامل براي انسان در عرصه هاي عشق آفرين زندگي به شمار مي روند و لذا قرآن مي فرمايد:
«واذكروالله كثيرا» خدا را پيوسته ياد كنيد
«اقم الصلوه لذكري» نماز را مخصوصا براي ياد خدا بپا داريد
«استعينوا بالصبر و الصلوه » و ازخدا به صبر و نماز ياري جوييد
«الا بذكرالله تطمئن القلوب» دلها فقط با ياد خدا آرامش مي گيرد
انديشمندان براساس يافته هاي علمي 4 نوع از امواج مغز را شناسايي و كشف كرده اند:
1- موج آلفا داراي بار مثبت و 41-8 فركانس (هرتز) هنگامي منتشر مي شود كه انسان در حالت آرامش عميق، راحتي و استراحت كه با نوعي آگاهي و هوشياري دروني يا خودآگاهي همراه است منتشر مي شود.
2- موج بتا داراي بار مثبت و منفي و بيش از 41 فركانس هنگامي منتشر مي شود كه انسان هوشيار است در وضعيت عادي روزمره قرار دارد.
3- موج تتا داراي بار مثبت و منفي با 7-4 فركانس هنگامي منتشر مي شود كه انسان در حالت خواب سبك قرار دارد.
4- موج دلتا داراي بار مثبت و منفي و با 3 و كمتر از 3 فركانس و هنگامي منتشر مي شود كه انسان در حالت خواب عميق قرار دارد و صفر وپايين تر ازصفر در حالت اغماء و مرگ است.
مشاهده مي شود كه در حالت هاي آرامش بخش انسان در حالت موج آلفا قرار مي گيرد و بهترين وضعيت براي تجديد قواي جسمي و روحي رواني است كه ميزان يادگيري را بالا مي برد و در ارائه يافته هاي ذهن مفيد و موثر است و اين نسخه بي بديل دين و معنويت است كه در همه عرصه ها و مخصوصا درعرصه هاي خطر دست انسان ها را مي گيرد و آنها را از مسيرهاي سخت و پرخطر به سوي سعادت و موفقيت رهنمون مي شود. (پاورقي ها در دفتر روزنامه موجود است)

كارشناس مشاوره تحصيلي و تربيتي اداره آموزش و پرورش راز و جرگلان